Praga - Zamek Veleslavín

Dwór Veleslavínský nr 1 był przez wieki centrum i częścią wsi Veleslavín, posiadłości klasztoru Břevnov. Pierwsza pisemna wzmianka o nim pochodzi z fałszywego dokumentu fundacyjnego z 993 roku. Benedyktyni wynajmowali go jako składowisko popiołu.

W 1420 roku, po ataku husytów, prażanie przejęli kontrolę nad wsią i pozostała ona w posiadaniu różnych mieszczan aż do XVI wieku, kiedy to przypadła praskiemu purkrabstvo. W XVIII wieku administracja przeszła w ręce majątków prowincjonalnych.

Barokowy pałac został zbudowany w drugiej ćwierci XVIII wieku, prawdopodobnie w latach 1730-1750. Właścicielką posiadłości była cesarzowa Elżbieta Krystyna Brunszwicko-Wolfenbüttel, matka Marii Teresy. Jako architekt wymieniany jest Kilián Ignác Dientzenhofer, który w tym czasie pełnił funkcję architekta Cesarskiego Urzędu Budowlanego na Zamku Praskim. Autorstwo nie jest jednak bezpośrednio udokumentowane.

Pierwotnie zamek stanowił północno-wschodni narożnik prostokątnego dziedzińca otoczonego budynkami gospodarczymi, z których dziś pozostała tylko południowa część. Do zamku należał barokowy ogród, który w związku z neobarokowymi modyfikacjami zamku pod koniec XIX wieku otrzymał neochorwacką koncepcję.

W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XIX wieku dziedziniec z jednym z pawilonów był własnością i był zajmowany przez rodzinę właściciela ziemskiego Leopolda Dostala, przynajmniej od 1874 roku, kiedy to własność została wymieniona na chrzcie jego syna.

W latach osiemdziesiątych XIX wieku baronowa Emilie Marie von Oesterén, z domu Fuchs (1851-1919), niemiecko-węgierska Żydówka, kupiła rezydencję i zamieszkała w niej ze swoim synem, przyszłym pisarzem Friedrichem Wernerem von Oesterénem (1874-1953) i jego kochanką. Powtarzającym się gościem był poeta Rainer Maria Rilke.

Pod koniec XIX wieku budynki gospodarcze zostały rozebrane.

W 1910 roku kuzyni Leo Kosák, MD (1874-1944) i Oskar Fischer, MD (1876-1942) kupili posiadłość od baronowej von Oesterén. Na początku XX wieku (1912 r.) zamek został rozbudowany o krótkie neobarokowe skrzydła i utworzono w nim prywatne sanatorium chorób nerwowych i płucnych. Sanatorium miało 60 łóżek, dwóch dodatkowych lekarzy i prawie dwa tuziny pielęgniarek.

Leczyła się w nim Charlotte Garrigue-Masaryk, Milena Jesenská była leczona z uzależnienia od morfiny, a architekt Adolf Loos został wyleczony z syfilisu.

Po reformie rolnej przyległy teren o powierzchni 13,17 ha stał się własnością miasta Pragi.

21 marca 1939 r. pan Oskar Fischer przekazał swoją połowę zamku żonie, która nie była Żydówką. Latem 1941 r. pan Kosák i pan Fischer zostali aresztowani przez gestapo i zmuszeni do zawarcia niekorzystnej umowy sprzedaży pomieszczeń sanatorium. Cały budynek został przekazany "Funduszowi Wypędzeń dla Czech i Moraw" (Auswanderungsfond für Böhmen und Mähren), który płacił za deportację Żydów do obozów koncentracyjnych. Po deportacji do getta w Terezinie Oskar Fischer zmarł w lutym 1942 roku, a Leo Kosák zginął w Auschwitz w październiku 1944 roku.

W 1946 r. syn Leo Kosáka, Viktor Kosák (1911-1993), poprosił o zwrot części jego majątku. Jego prośba została odrzucona, a w 1951 r. cały budynek przepadł na rzecz państwa czechosłowackiego. Następnie mieściła się w nim państwowa klinika pneumologiczna, która po 1989 r. została przeniesiona do szpitala Motol.

Od późnych lat 90. zamek nadal służył celom medycznym, gdy mieściła się w nim prywatna klinika.

Kompleks składa się z sześciu murowanych budynków.

Pałac nr 1 (działka nr 138) to trójskrzydłowy budynek o dwóch kondygnacjach naziemnych z poddaszem użytkowym i podpiwniczeniem. Środkowa część budynku jest barokowa, boczne skrzydła są neobarokowe.

Po lewej stronie barokowej bramy wjazdowej znajduje się dwukondygnacyjny budynek portierni nr 140.

Pawilon zachodni nr 84 to dwukondygnacyjny budynek ze śladami dekoracji sztukatorskiej na zachodniej fasadzie, w 2023 r. całkowicie opuszczony, ale z nowym dachem.

Pawilon wschodni nr 139 to barokowy dwukondygnacyjny budynek z wieżyczką.

Stodoła (działka nr 140) to jednokondygnacyjny budynek z dwuspadowym dachem.

Cały teren zamku otoczony jest murem z dwiema bramami i furtką dla pieszych, wykonanym z gruzu ceglanego, gdzieniegdzie przetykanego cegłą. Mur jest w złym stanie technicznym, w kilku miejscach jego fragmenty są prowizorycznie zabezpieczone drutem kolczastym.

W parku znajduje się kilkadziesiąt dojrzałych drzew liściastych, krzewów oraz oryginalna sieć ścieżek z czasów sanatoryjnych, miejscami pokrytych asfaltem.

Teren zamku, znajdujący się w stanie znacznego zniszczenia, jest obecnie własnością Urzędu Reprezentacji Państwa w Sprawach Majątkowych.